Wat een belevenis. Thema: waar is de grens?!

Thema: Waar is de grens
Hoe vat je een reis van ruim 3 maanden samen. Ik heb een paar onderwerpen bedacht.
1. Wat een reis!
2. Grenzen
3. Wat is er over van het IJzeren Gordijn
4. Economie, internationale bedrijven
5. Het weer
6. Overnachten
7. Internet
8. Vluchtelingen
9. Wat anders een volgende keer

1. Wat een reis!
Er zijn heel veel mooie quotes over reizen ik geef er een van Jan Brokken in zijn boek Baltische zielen: “Reizen is immers met luisteren en lezen, de kortste en de leerzaamste omweg naar jezelf”
In totaal ben ik door 18 landen gefietst.
1. Finland
2. Rusland
3. Estland
4. Letland
5. Litouwen
6. Polen
7. Duitsland
8. Tsjechië
9. Oostenrijk
10. Slowakije
11. Hongarije
12. Slovenië
13. Kroatië
14. Servië
15. Roemenië
16. Bulgarije
17. Noord Macedonië
18. Griekenland
In 9 van deze landen was ik nooit eerder geweest, 11 landen zijn pas in hun huidige vorm gaan bestaan, weliswaar vaak langs oude historische lijnen, na 1990. In 9 landen wordt met er met andere valuta betaald dan de euro. Ik heb 7 Europese hoofdsteden, Helsinki, Tallinn, Riga, Berlijn, Wenen, Bratislava en Belgrado, bezocht, en de hoofdstad van een onafhankelijke provincie, Novi Sad. 3 landen zijn geen lid van de EU, waarvan er 2 wel op korte termijn lid willen worden. Ik ben 7 keer de buitengrens van de EU gepasseerd en ook weer 7 keer teruggekomen zonder problemen. De grens tussen Rusland en Polen was daarbij nog het lastigste.
Ik heb ik totaal bijna 8000 km gefietst. Daarvan 7187 op de route en de overige kilometers als “extra's”. Daarvan heb ik de Eurovelo 13, de IJzeren Gordijn route 5444 km gevolgd en de Donauroute, de EV6, 756 km. Verder Usedom- Berlijn 402 km en de Radweg 1, het stuk Berlijn -Ilsenburg 384 km.
Wat al die getallen niet laten zien zijn de ongelooflijke verschillen tussen en in die landen. Ze laten niet zien de prachtige natuur, de vriendelijke mensen. Ze laten niet de ongelooflijke economische verschillen zien, niet de leegloop van het platte land, in eigenlijk alle landen.
De hoeveelheid indrukken die je krijgt is enorm, eigenlijk te veel. Dus het kost tijd om dingen een plaats te geven. Dan heb ik nog niet over begrijpen, dat lukt nooit voor het merendeel van wat ik heb gezien. Bovendien af en toe was het gewoon te veel en nam ik niets meer op.
Ik ben prachtig vanuit de winter door de lente naar de zomer gefietst. Dat was echt mooi, eerst nog wat sneeuw en een echte sneeuwdag, dan het overal ontluikende lentegroen, wat een variatie, en dan de echte warme zomer. Het eerste stuk was geheel vlak, pas voorbij Berlijn begonnen de eerste hellingen, goed voor de opbouw van je ritme.
En dan zie je heel veel niet en heel veel van wat je ziet begrijp je niet. Neemt niet weg dat voor mij fietsen een ideale manier van reizen is. Altijd buiten, de wind, de regen, de zon op je huid, de geuren, het zien, het horen, de stilte en de rust of juist niet. Alleen lopen komt daarbij in de buurt, maar met fietsen kan je makkelijker afstanden overbruggen.

2. De grenzen
Als eerder gezegd er zijn heel veel verschillende soorten grenzen. Eerst maar even geografisch, de landsgrenzen, de grens van Schengen, de grens van de EU. Dan de nieuwe grenzen, 11 landen bestaan in hun huidige verband korter dan 30 jaar. Dat zijn niet allemaal nieuwe grenzen maar wel vernieuwde. Wat er niet moet gebeuren als je weer een nieuw, eigen, land wordt. Een ongelooflijk aantal zaken moet geregeld, economisch, je eigen geld, de beurs, de banken. De infrastructuur wegen en bebording, water, gas, elektra, telefonie. De vertegenwoordigende sportteams. Maar wat, als dat allemaal geregeld is, verandert er in mensen.
Van de 11 is er 1 land ontstaan uit samenvoeging van 2 landen, de andere zijn allemaal vormen van afsplitsing. Dat is Duitsland. Ook daar zie je nu nog hoe ingewikkeld het samenvoegen van landen is. 1 vrouw zei letterlijk, wij hebben zoveel geld hebben gegeven aan het Oosten, maar we krijgen niets terug. En aan de andere kant is er zoiets als Ostalgie. Beide reacties begrijpelijk en je zal er mee verder moeten en het is lastig om de uitersten te verenigen.
Grenzen die vroeger ondoordringbaar waren zijn nu open. Ik ben 19 keer over de grens tussen Hongarije en Oostenrijk gefietst, dat was 30 jaar geleden ondenkbaar.
Toch blijft er iets merkwaardigs en ongrijpbaars met grenzen. Blijkbaar vinden wij dat mensen aan verschillende kanten van een grens een “ander" recht op welvaart, welzijn en geluk hebben. Dat is op zijn minst gezegd gek.
Dan is er ook een lichamelijke en ook psychische grens. Mijn eigen lichamelijk grenzen heb ik nooit bereikt, dat had ik van te voren wel verwacht. Knieën, rug, zitvlak, de eisen die je tijdens zo’n fietstocht aan je lichaam stelt zijn andere dan in je “normale” leven. Maar je conditie bouwt zich op tijdens de tocht, en mijn basis was al redelijk goed. Ik kan blijkbaar redelijk tegen de warmte en heb het kunnen bij eten en drinken en genoeg kunnen rusten. Ik heb veel moeten drinken tijdens het fietsen, met name op de warme dagen, meer dan ik in mijn systeem heb zitten. Na terugkeer is wel mijn linkerknie gaan opspelen. Toch als reactie, maar na verloop van een aantal maanden is dat effect weer weg. Ook ben ik onderweg toch veel kilo’s kwijtgeraakt. Dat gaat ongemerkt, maar gebeurt wel, ik kon er blijkbaar toch niet “tegenop” eten”
Wat mij op een gegeven moment wel hielp is toch een soort doel stellen. Thessaloniki was altijd al wel een soort doel, maar op een geven moment heb ik in grote lijnen doorgepland naar Thessaloniki toe.
En als gemeld, ik heb geen dag met tegenzin gefietst, integendeel ik heb genoten van elke dag.

3. Wat is er over van het IJzeren Gordijn?
Als je kijkt naar de fysieke grens in 1 woord weinig. Het verleden lijkt massaal te worden weggepoetst, maar ook meer en meer is er de overtuiging dat het zo belangrijk was dat het meer aandacht verdient. Maar musea van staatswege heb ik nergens gezien, alleen in Berlijn is de oude muur weer zichtbaar gemaakt in een 2 steens kinderhoofdjes pad, door de hele stad heen dus. Langs de voormalig Oost-Duitse West-Duitse grens zijn er diverse herdenkingsplekken ingericht, veelal musea met een groep mensen die actief materiaal en verhalen verzamelt. Het indrukwekkendste museum dat ik heb bezocht is in Gdansk. Het centrum voor Europese solidariteit. Een mooi overzicht over de Koude Oorlog en het einde daarvan en hoe je nu met die erfenis kan omgaan als het over vrijheid gaat.
De musea in Taliin en Riga geven een goed beeld van leven in hun verleden met een bredere kijk dan alleen de koude oorlog aan de hand van de verhalen van gewone mensen. Het museum in Talinn is recent van naam veranderd het heette “ museum of Occupation”, nu “museum of Occupation and Freedom”. De occupation gaat ook over de bezetting door de USSR en nu gaan ze ook in op hoe je nu met je vrijheid om kan gaan.

Tijdens de tocht werd steeds meer duidelijk hoe ook de verbanden liggen tussen de 1e en 2e wereldoorlog en de periode daarna, de periode van de Koude Oorlog Die periode was voor de Baltische staten ook een periode van bezetting.
De IJzeren Gordijn route komt ook dwars door het gebied waar de Duitsers en de Russen hun zwaarste strijd, de opmars naar Leningrad, hebben gestreden in WO2. Ook heb ik op diverse plaatsen de monumenten rond de vernietigingskampen gezien, in Letland, Polen, Duitsland en Oostenrijk.
WO1 kom je overal tegen in alle dorpen en steden vind je monumenten met indrukwekkende lijsten namen van soldaten, jongens, jong volwassenen die gesneuveld zijn in een strijd die zeker niet die van hen was.
Voor Joegoslavië en de daaruit voorgekomen staten is het deels een ander verhaal. Die nieuwe landen zijn na het uiteenvallen van Joegoslavië deels in een isolement geraakt. De Joegoslaven hadden altijd makkelijk toegang en tot het westen maar ook tot het oosten De grens zat dicht vanuit Roemenië en Bulgarije maar niet vanuit Joegoslavië. Een aantal nieuwe landen is aangehaakt bij Europa, Montenegro en Noord Macedonië volgen graag snel, Servië is erg verdeeld over de vraag of aansluiten bij Europa een oplossing voor de bestaande problemen is.

4. Economie
Je ziet dat de huidige economie wordt gedomineerd door internationale firma’s . Dat begint al bij de boodschappen in de supermarkt. Lidl, Aldi, Tesco, Champion, Intermaché, je ziet de grote Duitse, Franse en Engelse supers overal, maar ook de Spar, Albert Heijn met Albert en ook Delhaize zie je. Neemt niet weg dat er in de oude Oostblok landen gelukkig altijd nog wel een klein supermarktje in een dorp te vinden is, vraag is wel hoe lang nog, met de leegloop die onomkeerbaar en onstuitbaar naar het lijkt aan de gang is.
Daarnaast is IKEA een soort constante, heel veel guesthouses, hotels hebben iets dat bij Ikea is gekocht, servies, beddengoed, douchegordijnen, verzin het maar. Op die plekken waar geen Ikea is, hebben ze het ikeatoerisme uitgevonden, bijvoorbeeld vanuit Kaliningrad naar Polen. Mc Donalds is ook overal, net als internationale banken.
Dan heb je natuurlijk de grote internationale merken die je altijd overal ziet Coca Cola, met alle aanverwante merken, Pepsi evenzo, de aanbestedingen in het OV in de EU en daarbuiten lijkt het ook, Arriva doet een groot deel van het OV in Belgrado. Maar de echte macht lijkt bij de telecombedrijven te liggen, niemand kan meer zonder telefoon en als die telefoon er eenmaal is kan niemand meer zonder netwerk. De grote internationale spelers zijn overal, en in hoeverre data beschermd zijn , is echt de vraag. Ik heb op mijn niveau de vraag herhaaldelijk gesteld. In veel landen maken ze bij je overnachting een foto op hun mobiel van je paspoort. Herhaaldelijk heb ik gevraagd waarvoor en ieder zegt dat dat moet van de overheid. Dezelfde overheid die de AVG (GDPR) bepalingen onderschrijft die aan het maken van zo’n foto tal van beperkingen oplegt.

De lokale economieën worden beheerst door de leegloop van het platteland en met die leegloop verdwijnen de voorzieningen. De winkeltjes die nu nog in bijna alle dorpen zijn zullen langzaam gaan verdwijnen.

Armoede komt overal voor, in de dorpen en de steden en in alle landen. Het blijft veelal onzichtbaar. In Hongarije bijvoorbeeld kunnen ouderen alleen maar rondkomen met hun pensioentje als ze zelf hun groenten verbouwen en wat kippen houden en dat zal elders niet anders zijn. Dan moet er natuurlijk nog wel huisvesting zijn, dat is in de dorpen dus geen probleem, in de stad is het des te groter en het toerisme met de onttrekking van appartementen voor de toeristen verkleint het probleem niet.

5. Het weer
Tijdens het fietsen zijn elke dag 3 dingen van belang, waar overnacht ik, daaraan gekoppeld wat eet ik (moet ik zelf koken of ga ik ergens eten) en welke boodschappen moet ik daarvoor nog doen, en wat voor weer is het. Ik kijk weinig naar de weersvoorspellingen daar kan je toch weinig aan veranderen. Maar je kan wel vroeger vertrekken als het erg warm wordt.
Ik heb voor zo’n lange tocht verbazingwekkend weinig in de regen gefietst.
Ik heb eigenlijk 4 fietsregendagen gehad, (wel meer regen in de avonden en nachten) waarvan de dag met Guido vanuit Heringen de meeste regen gaf, ik heb wel meermalen regen gehad als ik al op de bestemming was. De heftigste regen was in Berlijn (op een niets fietsdag), wat was Jouke nat toen hij terug moest naar Nederland. En we moesten door, want er zat een vertrektijd van hem aan vast. Dat is toen mijn mobiel het begeven heeft. Qua regen was Sremski Karlovci een goede tweede (na het fietsen van die dag).

6. Overnachten
Ik kampeer het liefst zoveel mogelijk. Ik heb op 44 keer campings gestaan, de overige nachten in hostels, guesthouses, hotels, wat al meer van sterk wisselende kwaliteit maar over het algemeen goed. Beide is leuk, op de campings kom je veel andere fietsers tegen, elk onderweg met wisselende bestemming. Soms kom je fietsers verschillende keren tegen, zoals de Engelsen, Chris en Jayne, die ook de EV13 rijden en 2 Nederlandse koppels op weg naar Praag.
Dat zijn leuke contacten, ieder heeft zijn eigen verhaal over hoe, waarom en waarheen.
Het voordeel van guesthouses en hostels is dat je meer lokale mensen ontmoet. Ook dat zijn bijzondere ontmoetingen. Maar ook daarnaast kom je veel mensen tegen, de kluspriester, die trots is op het werk van zijn handen waar het de renovatie van zijn kerk aangaat, de oud directeur van de Grazer Philharmoniker die een jazz café is begonnen, de zoon die het huis van zijn ouders aan het verbouwen is, al jaren, en graag gasten ontvangt, de oud-tennisser die een guesthouse heeft voor fietsers en zich uitslooft om het ieder naar de zin te maken en velen, velen meer.

7. Internet
Internet heeft de wijze van reizen behoorlijk veranderd. Zat je vroeger met stapels route kaarten nu kan je eigenlijk zonder en je hebt een details niveau wat vroeger ook ondenkbaar was. Maps.me, offline beschikbaar, heeft me vaak geholpen. Grappig genoeg heeft Maps.me grote problemen in landen met cyrillisch schrift om voorzieningen aan te geven. Toch hadden al die kaarten ook hun eigen charme. Ik mis dat soms wel een beetje. Ik heb bereik gehad in alle landen, buiten de EU zijn de tarieven hoog, met in Servië 4 euro per MB. Daar staat tegenover dat er bijna overal vrij toegankelijk Wifi is. Zelfs in de kleine dorpjes bij een kop koffie heb je Wifi. Het internet helpt met het boeken van accommodatie, ook een bedrijf als booking.com helpt daarbij. Slecht in 1 geval heb ik rechtstreeks bij de accommodatie moeten boeken, een keer heb ik via de toeristeninfo een plek gevonden en de andere “niet camping overnachtingen” alle via Booking.com.
Alle accommodaties en de meeste campings hebben redelijk werkende Wifi.
In 3 gevallen heb ik last minute geboekt, de camping in Riga was zo slecht dat ik er niet wilde gaan staan, de camping in Bratislava bleek gesloten door een Hip-Hop festival en een accommodatie (in Thessaloniki) die ik had geboekt zegde op het laatste moment af. Dat alles met hulp van Internet.
Het lijkt me boeiend om een tocht te maken zonder Internet, kijken of dat nog kan.

8. Multiculturaliteit / Vluchtelingen
Europa lijkt erg “wit als je deze tocht maakt. “Wit” is wel relatief, in Rusland en op de Balkan heb je heel veel bevolkingsgroepen maar alle vanuit de landen zelf (bijvoorbeeld de Kaukasus) en vanuit regio. Vluchtelingen uit Afrika en Azië zie je weinig. Je merkt het meteen als er ergens een vluchtelingenopvang is, maar buiten Duitsland heb ik dat nergens gezien. We weten natuurlijk hoe het zit met de vluchtelingen stromen naar Europa. In veel landen, de Baltische staten, en de Balkan, wil de lokale bevolking ook richting West Europa.
We horen dat de oude Oost Europese staten erg terughoudend zijn in het opnemen van vluchtelingen, en met name dan de Moslims onder hen. Wat ik niet gezien heb is het hek dat Hongarije heeft gebouwd om de vluchtelingen tegen te houden. Maar ook het hek tussen Bulgarije en Turkije is vernieuwd. De buitengrens van de EU moet dicht en daarbinnen moet het Schengengebied goed worden bewaakt.
Schrijnend is de situatie van de Roma in vele landen in Oost Europa. Als er gebedeld wordt in de Balkan landen is het veelal door Roma.

9. Wat anders een volgende keer
Je bent als fietser vrij kwetsbaar, in het verkeer, op campings. Ik heb allerlei what if scenarios in mijn hoofd, bijvoorbeeld in het geval van pech met de fiets (kapotte trapas, aandrijfriem) of zoiets als sleutels kwijt. Ik heb nu geen reserve onderdelen, of sleutels, meegenomen met het idee ik kan het langs deze route altijd laten opsturen dat duurt maximaal 4 dagen. Ik heb een pech verzekering maar of die werkt weet ik dus gelukkig niet. En dan fiets gestolen ook zoiets dat kan, goed op slot en een goede bergplek werkt, ook dit keer, voldoende, dus af en toe de fiets mee naar 3 hoog zonder lift.
Maar ook in geval van ziekte. Ik ben redelijk voorzichtig en redelijk voorbereid. Tijdens deze reis heb ik maar 1 keer het water op de camping niet gedronken en ja dan drink je wel af en toe chloorwater. Veel mede fietsers hadden waterfilters bij zich. Maar sommige zaken kan je niet voorzijn. Je kan een keer vallen en dan…. Een van mijn andere grootste angsten blijft een bijensteek.
Ik heb weer gemerkt dat er bij 3 maanden een draaipunt zit. Na 3 maanden wil ik graag (even) thuis zijn. Dat wist ik vanuit mijn werk, maar op de fiets dus ook.
Ik kan met minder kleding, ook in een tocht van 3 maanden. Wat goed werkte bij deze langere tocht was de “kledingwissel” in Berlijn van meer winters naar de zomerkleding. Ook een kleinere tent zal voldoen, ik moet toch nu een andere, nieuwe(?) kopen, dus dat wordt een kleinere.
Wat leuk is is om mede fietsers te hebben. Alleen fietsen is heerlijk en makkelijk, maar mede fietsers is ook leuk. Dus de volgende keer wat meer mensen uitnodigen?
Ik zal in elk geval de volgende keer preventief een tetanus injectie nemen. De wilde honden zijn te onvoorspelbaar en te agressief.
De grote vraag is natuurlijk komt er een volgende keer.
Het stuk dat roept om gefietst te worden is nu natuurlijk wel Thessaloniki naar de Noord Macedonische grens. Dan de IJzeren Gordijn route naar de Zwarte Zee en dan naar het Noorden en via de Donauroute terug naar Budapest.
 
Tot slot:
Als je van films en of van lezen houdt is zijn er heel veel films en boeken over de Koude oorlog en over de geschiedenis van de landen. Ook is er veel prachtige literatuur.

Ik merk dat ik daar in de afgelopen jaren ongemerkt toch ook behoorlijk wat over heb verzameld

Een (kleine) greep uit de vele boeken:

Uit eigen verzameling:
Maarten van Rossem: 3 oorlogen
Renée Postma: Midden-Europa achter de schermen, van Habsburg naar Brussel
György Konrád: De oorlog in Joegoslavië (en wat daarna kan komen)
Jule Heinrichs: Het jaar dat de muur viel
Willem Melching: Van het socialisme, de dingen die voorbijgaan, een geschiedenis van de DDR
Dick Verkijk Van pantservuist tot pantservest, zestig jaar (on)journalistieke ervaringen
Michail Gorbatsjov: Perestojka, een nieuwe visie voor mijn land en de wereld
Hans Magnus Enzesberger: Ach Europa, waarnemingen uit 7 landen met een nawoord uit 2006
Martin Ross: bloednacht Mayerling 1889-1945
Geert Mak: In Europa Reizen door de twintigste eeuw
en van Geert Mak gepubliceerd na mijn tocht Grote verwachtingen: In Europa 1999-2019
Václav Havel: The power of the powerless

en wel gelezen maat niet in mijn bezit:
Jan Brokken: Baltische zielen
J.W. Bezemer en Marc Jansen: Een geschiedenis van Rusland, van Rurik tot Putin

En boeiende films:
The Boy in the striped pyjamas
Das Leben der Anderen
Das Schweigende Klassenzimmer
Werk ohne Autor